مفهوم پناه بردن به خدا (بخش دوم)
درباره آیه 200 سوره مبارک «اعراف» سخن میگفتیم که
میتوانیم از این آیه شریفه برای فهم بخشی از مفهوم «پناه بردن به خدا» کمک بگیریم.
گفتیم که پناهنده به خدا، در مقام پناه بردن، باید سه کار انجام دهد:
الف) نخست باید به زبان جاری سازد: «به خدا پناه میبرم».
ب) سپس در دل به این معنا اعتقاد راستین داشته باشد که پناهگاه حقیقی، خداست و باید به او پناه بُرد.
ج) آنگاه در عمل، کاری انجام میدهد که او را در پناه خدا قرار میدهد.
شبهه
حال در اینجا ممکن است این پرسش پیش آید که
اگر کسی تنها قلباً به خدای تعالی پناهنده شود و به پناهندگی زبانی اقدام نکند، خدا او را پناه نمی دهد!
پاسخ:
همانگونه که در (بخش اول) از بحث «مفهوم پناه بردن به خدا» توضیح شد،
عبارت «إنَّه سَمیعٌ عَلیم» در مقام تعلیل است
و بکار گیری تعلیل برای یک مطلب، نشانه وجود رابطه تنگاتنگ با آن مطلب است؛
مانند اینکه شخصی به فرزندش می گوید:
«در این هوای سرد زیاد بیرون نمان، چون سرما می خوری»
عبارت «چون سرما می خوری» تعلیل عبارت قبل از خود است و میان این دو عبارت رابطه وجود دارد؛
یعنی اگر کسی در هوای سرد زیاد بیرون بماند، سرما می خورد
یا به عبارت دیگر،
سرما خوردگی در صورتی حاصل می شود که انسان در مدت طولانی در هوای سرد باشد.
در بحث ما نیز چنین است.
خدای سبحان می فرماید: «پناه ببر، چون من شنوا و دانا هستم».
این یعنی
اگر پناه ببری، من، هم پناه بردن تو را می شنوم و هم به آن علم پیدا می کنم.
خوب اکنون سخن اینجاست که انسان پناهنده، چه کار کند، خدا می شنود؟
و چه کار کند خدا به آن علم پیدا می کند؟
پاسخ:
«شنیدن» در ازای گفتن
و «علم پیدا کردن» در ازای خطورات قلبی و افعال خارجی است.
بنابراین روشن است که
اگر انسانِ پناهنده به خدا، بگوید: «به خدا پناه می برم»، خدا این سخن او را می شنود و
اگر به گفتار خویش، قلباً اعتقاد داشته باشد، خدا به این اعتقاد او علم می یابد و نیز
اگر کاری که متناسب با پناه بردن به خدا و دور شدن از وسوسه شیطان است را انجام بدهد، خدا نسبت به آن علم می یابند.
نتیجه آنکه پس از گذراندن این مراحل سه گانه،
بی تردید خدای سبحان به طور کامل او را از وسوسه های شیطان در پناه خود قرار می دهد.
با این بیان، می توان گفت که بحث پیرامون مفهوم «پناه بردن به خدا» در این آیات، روشن است،
اما پرسش دیگری شکل می گیرد که
اگر کسی تنها در «زبان» به خدا پناه ببرد؛ یعنی تنها بر زبان جاری سازد که
«به خدا پناه می برم»،
ولی نه قلباً به این موضوع توجه دارد و معتقد است
و نه کار مناسب با ان را انجام می دهد،
آیا چنین پناه بردنی، کامل است؟ و خدا انسان را پناه می دهد؟
پاسخ:
بدیهی است که
گفتار یا رفتارِ بدون پشتوانه اعتقادی، ثمر مطلوب ندارد.
همچنین گفتار بدون پشتوانه ی عمل نیز، ثمر مطلوب ندارد،
حتی در برخی موارد، خدای سبحان مؤمنان را نسبت به گفتار بدون کار توبیخ هم می کند:
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ» (صف، 2)
اى کسانى که ایمان آورده اید! چرا سخنى مى گویید که عمل نمى کنید!؟
از سوی دیگر، در بسیاری از موارد، اعتقادِ تنها یا نیّتِ تنها،
بدون آوردن لفظ مربوطه نیز کافی نیست.
چند نمونه:
الف) از جمله این موارد می توان به مسأله ازدواج اشاره کرد.
اگر زن و مردی به یکدیگر علاقه داشته باشند و به هم معتقد باشند
و تصمیم قلبیِ قوی برای ازدواج یا هم داشته باشند،
بدیهی است بدون جاری ساختن صیغه عقد، ازدواج شرعی آنها محقق نمی شود.
ب) مورد دیگر، به طور خاص، مسأله «پناه بردن» است.
هم آیه مورد بحث حاکی از این نکته است که
پناه بردن به خدا بدون ذکر زبانی،
به طور کامل محقق نشده است و ثمره مطلوب را نخواهد داشت
ج) آیه 97 سوره مبارک «مؤمنون» نیز تصریح می کند که
«وَ قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطین»؛
و بگو: «پروردگارا، از وسوسههاى شیاطین به تو پناه مىبرم».
د) سیره ولیّ خدا حضرت یوسف (علیه السلام) مؤید سخن ماست:
آن حضرت (علیه السلام) پس از آنکه به مسأله «پناه بردن»، اعتقاد قلبی راسخ داشت،
در هنگام وسوسه شوم همسر عزیز مصر،
نخست «پناه بردن به خدا» را بر زبان جاری ساخت: «قالَ»؛ یعنی گفت، «مَعاذَ اللَّه»؛ پناه می برم به خدا،
سپس عمل مرتبط را آن را انجام داد؛
یعنی با توکل بر خدا و تکیه حقیقی بر او،
خود را از صحنه گناه و وسوسه دور ساخت.
در پایان این نکته را نیز اضافه می کنیم که
نمی خواهیم درباره «پناه بردن»، این مسأله را انکار کنیم که
اگر کسی توجه و اعتقاد قلبی داشت
و عمل مرتبط با آن را نیز انجام داد،
مطلقاً هیچ ثمره ای ندارد،
بله ممکن است اثر داشته باشد،
اما باید توجه داشت که این اثر،
اثر کامل و قطعی نیست.
یقیناً پناه بردنی که هر سه بخشِ
«قول»، «اعتقاد» و «عمل»
را داشته باشد، کامل، گسترده و قطعی است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کانال تلگرامی ما:
https://telegram.me/andishe_varan
جهت ورود مستقیم به کانال «اندیشه وران، ابتدا روی @andishe_varan کلیک زیر کنید:
سپس روی گزینه Yes کلیک کنید.
به جمع اندیشه وران، خوش آمدید...
