مفهوم پناه بردن به خدا (بخش اول)

برای آنکه درک بهتر و دقیق­تری نسبت به «پناه بردن به خدا» پیدا کنیم،

لازم است نخست معنای لغوی «پناه بردن» را بدانیم،

سپس درباره معنای اصطلاحی آن تحقیق کنیم؛

یعنی با استمداد از آیات قرآن کریم، مُراد خدای سبحان از «پناه بردن» را کشف کنیم.

به همین منظور، آیاتی که درباره «پناه بردن به خدا» سخن گفته­اند را یکی پس از دیگری مورد مطالعه قرار ­می­دهیم.

مطالعه موشکافانه این آیات، یک نظام صحیح و کاملی نسبت به اصل معنای «پناه بردن به خدا» دست می­دهد؛

اینگونه که هر یک از این آیات سرنخ­های متعددی پیرامون «پناه بردن به خدا» ارائه می­کند

که با کنار هم قرار گرفتن آن، نظامی طراحی می­شود که دقیق­ترین و صحیح­ترین معنا از «پناه بردن به خدا» را نمایان می­سازد.

شناخت همه ابعاد و زوایای مسأله «پناه بردن به خدا»، کمک می­کند که

انسان بتواند آنگونه که شایسته است در برابر آفات و شُرور شیاطین جنّ و انس

به خدای سبحان پناه ببرد و خود را در امانِ امن الهی قرار دهد.

معنای لغوی «أَعُوذُ»:

این واژه از ماده «عوذ» به معنای پناه بردن به چیزی از شرّ پیشِ ­روست.

التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج‏8، ص: 316

معنای اصطلاحی «پناه بردن به خدا»:

نخستین آیاتی که ما را برای درک معنای اصطلاحی مسأله «پناه بردن به خدا» یاری می­رساند،

آیات (100ـ98) سوره مبارک «نحل» است که آنها را به ترتیب با این نام­ها می­شناسیم:

آیه «قرائت»، آیه «نفی سلطه شیطان» و آیه «سلطه شیطان».

این آیات در شناخت صحیح «پناه بردن به خدا» بسیار مؤثر است:

آیه «قرائت»: «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ». (نحل، 98)

هنگامى که قرآن قرائت مى‏کنى، از شرّ شیطان مَطرود، به خدا پناه ببر.

آیه «نفی سلطه شیطان»: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ» (نحل، 99)

بی­تردید شیطان بر کسانى که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل مى‏کنند، تسلّطى ندارد.

آیه «سلطه شیطان»: «إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذینَ هُمْ بِهِ مُشْرِکُونَ». (نحل، 100)

تسلّط شیطان تنها بر کسانى است که او را به سرپرستى خود برگزیده‏اند و کسانی که نسبت به او [خدا] شرک مى‏ورزند (و فرمان شیطان را به جاى فرمان خدا، گردن مى‏نهند) (نحل، 100ـ98)

تحلیل آیات:

این مجموعه آیات، پیرامون مسأله «پناه بردن به خدا»، چند نکته کلیدی بیان کند:

الف) آیه «قرائت»، از یک سو «خطر» پیشِ رو

و از سوی دیگر، «پناهگاه» را معرفی می­کند؛

یعنی بیان می­کند که باید از شرّ «شیطان رانده شده»، به «خدا» پناه برد:

«فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ».

یک طرف انسان، «خدا»

و طرف دیگر او، «شیطان رانده شده» قرار دارد.

در این شرایط، تکلیف کسی که خواهان سعادت است، پناه بردن به خدا از شرّ شیطان رانده است.

ب) آیه «نفی سلطه شیطان»، با بیانی قاطع، بر این مطلب مهم تأکید می­کند که

شیطان، بر کسانى که «ایمان» دارند و بر پروردگارشان «توکّل» مى‏کنند، تسلّطى ندارد:

«إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ».

این مطلب درست در دامنه آیه اول

و پس از فرمان به «پناه بردن به خدا» از شرّ «شیطان رانده شده» مطرح شد.

از آنجا که خدا حکیم است، پس این آیات را از روی حکمت پشت سر هم قرار داد تا به نکته مهمّی اشاره کند.

آن نکته مهم این است که پناه بردنِ حقیقی به خدا، دو رکن اساسی دارد:

رکن اول، «ایمان داشتن» به خدا

رکن دوم، «توکّل کردن» بر خداست.

بنابراین، انسان در شرایط ضرور، با ایجاد این دو رکن،

در پناه خدا قرار می­گیرد،

در نتیجه تسلط شیطانی را از خود دور می­کند

و در امانِ الهی قرار می­گیرد.

ج) سومین آیه؛ یعنی آیه «سلطه شیطان»،

از آنجا که با حرف «إِنَّما» آغاز می­شود، بیانی انحصاری دارد.

این آیه شریفه تصریح می­کند که شیطان منحصراً بر کسانى تسلط دارد که دارای دو ویژگی زیر باشند:

اول آنکه «ولایت و سرپرستى» شیطان را قبول کنند

و دوم اینکه شیطان را «شریک خدا» قرار دهند:

«إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذینَ هُمْ بِهِ مُشْرِکُونَ».

بدیهی است کسی که ولایت شیطان را می­پذیرد، شیطان بر او تسلط می­یابد؛

در نتیجه به چیزهایی معتقد می­شود که شیطان می­خواهد

و کارهایی انجام می­دهد که او می­پسندد

و به اموری گرایش می­یابد که او خوش دارد.

اینگونه است که انسان با قبول ولایت و سرپرستی شیطان، بنده او می­شود

و به جای ایمان به خدای یکتا و پیروی خالصانه از او، به شیطان ایمان می­آورد و از او پیروی می­کند.

این حقیقت تلخ، یعنی شیطان را کنار خدا قرار دادن و برای او شریک قائل شدن:

«وَ الَّذینَ هُمْ بِهِ مُشْرِکُونَ».

  

بنابراین کسی که از شیطان پیروی می­کند،

بی­تردید به سمتی می­رود که شیطان می­خواهد و هیچ شرّی بالاتر از گرفتار آمدن در شرّ شیطان رانده شده نیست.

به گواهی قرآن کریم او در آغازین لحظه­های آفرینش انسان،

پس از آنکه از سجده برای آدم سرپیچی کرد و از بارگاه قدس الهی طرد شد،

در پیشگاه باری تعالی به عزّت او سوگند یاد کرد که تمام تلاش خود را برای گمراهی و به هلاکت رساندن انسان بکار گیرد:

«قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعینَ * إِلاَّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصینَ * قالَ فَالْحَقُّ وَ الْحَقَّ أَقُولُ * لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکَ وَ مِمَّنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعینَ». (ص، 85ـ82)

ابلیس گفت: به عزتت سوگند که همگى آنها (نسل آدم) را اغوا نموده و از راه به در خواهم کرد، مگر بندگان خالص شده و برگزیده تو از میان آنها (که روح و جسدشان را از پلیدى کفر و فسق خالص نموده‏اى). خدا گفت: حق از من است و من حق مى‏گویم به اینکه حتماً جهنم را از تو و از کسانی که از تو پیروى کنند، یکسره پُر خواهم کرد.

جمع­بندی:

آیات (100ـ98) سوره مبارک «نحل» به ما می­آموزد که «پناه بردن به خدا»، چهار رکن اساس دارد

یعنی انسانی که می­خواهد به خدا پناهنده شود، باید چهار اصل مهم را رعایت کند:

الف) به خدا «ایمان» داشته باشد.

ب) بر خدا «توکل» کند.

ج) تحت «ولایت» شیطان قرار نگیرد، بلکه در «ولایت» خدا وارد شود.

د) از شیطان پیروی نکند؛ یعنی برای خدا شریک قرار ندهد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

کانال تلگرامی ما:

https://telegram.me/andishe_varan

جهت ورود مستقیم به کانال «اندیشه وران، ابتدا روی  @andishe_varan  کلیک زیر کنید:

سپس روی گزینه    کلیک کنید.

به جمع اندیشه وران، خوش آمدید...